امام زین العابدین(ع)

یکی از ستارگان آسمان نبوت و امامت چهارمین اختر تابناک ولایت و امامت، بزرگ مرد ادب و صبر امام سجاد(ع) ملقب به زین العابدین است. امام سجاد(ع) چهارمین امام شیعیان و بزرگترین الگوی عبادت، نیایش، مهربانی، گذشت و بردباری، انفاق و کمک است. ایشان یکی از افرادی بودند که در کربلا حضور داشتند ولی به دلیل بیماری حضرت امام حسین(ع) به ایشان اجازه جنگ و پیکار ندادند. ما در این مقاله قصد داریم در مورد امام زین العابدین پنجمین اختر تابناک امامت و ولایت سیاهه ای را در بررسی زندگی گوهربار ایشان تهیه نماییم.

امام زین العابدین(ع) امام سجاد

ایشان در روز پنجم شعبان سال ۳۸ یا به روایتی ۴۸ هجری چشم به جهان گشودند. امام سجاد(ع) در دوران حکومت یزید بن معاویه و عبدالله بن زبیر و… زندگی کردند. زندگی ایشان با امامت سه امام بزرگوار شیعه امام علی(ع)،امام حسن(ع)،امام حسین(ع)، همزمان بود. پدر بزرگوار ایشان امام حسین(ع) و مادرشان طبق برخی روایات شهربانو بود. این بانوی بزرگوار همچون نرجس خاتون مادر امام مهدی (عجّل الله فرجه الشریف) در رویایی صادقانه اسلام آورده و توسط ضرت صدیقه کبری (سلام الله علیها) برای فرزند بزرگوارش خاستگاری شده. ایشان بعد از گذراندن سختی های بسیاری به مدینه آمدند.

ویژگی ها و صفات امام سجاد(ع) امام زین العابدین(ع)

یکی از ویژگی های بارز این امام بزرگوار عبادت خالصانه ایشان بود که دلیل نام امام زین العابدین(ع) برای ایشان بود. امام سجاد(ع) طوری در خالصانه عبادت می کردند که مالک بن انس می گوید: ایشان در طی شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند تا اینکه از دنیا رفتند. یکی دیگر از ویژگی های بارز ایشان کمک به فقرا بود و مثال پدر بزرگوارش و جدش حضرت علی بن ابی طالب در شب ها به صورت مخفیانه غذا به فقرا می رساندند. یکی از سخنان ایشان در این مورد که باید به آن اشاره داشت این است: کمک و صدقه ای که مخفیانه و در تاریکی شب داده شود، غضب خداوند را خاموش می سازد. ایشان در همین راستا در صورتی که اصلا نیازی به برده نداشتند آن ها را می خرید و سپس آزاد می نمود به طوری که یک لشگر از موالی آزاد شده از زن و مرد در مدینه جز موالی ایشان بودند.

القاب و کنیه امام زین العابدین(ع)

کنیه ایشان ابوالحسن، ابوالحسین، ابومحمّد، ابولقاسم و ابوعبداللّه و القاب امام سجاد(ع) زین العابدین، سیدالساجدین، سجاد، ذو الثفنات، هاشمی، علوی، مدنی، قرشی، علی اکبر می باشد.

امامت

بعد از شهادت مظلومانه پدر بزرگوارشان امام حسین(ع) در عاشورای سال ۶۱ قمری امامت ایشان آغاز شد. دوره امامت امام زین العابدین مصادف بود با حکومت یزید بن معاویه ، معاویة بن یزید ،مروان بن حکم و عبدالملک بن مروان و ولید بن عبد الملک مقارن و دوره امامت امام سجاد(ع) ۳۴ بود و خاتمه این دوره سال ۹۴ یا ۹۵ قمری شهادت ایشان بود.

از قیام های دوران ایشان باید به قیام مردم مدینه علیه امویان اشاره کرد که مشهور به واقعه حَرّه است در این قیام امام سجاد(ع) خود را کنار کشید و دلیل این کار ایشان اطلاع از پایان کار این قیام بود. یکی از قیام هایی که در تاریخ از آن زیاد یاد شده است نهضت توابین یکی از نهضت های پس از واقعه کربلا بود. در این نهضت بعد اینکه مختار موفق شد در کوفه تعدادی از شیعیان را به خود جذب کند ولی روایاتی از عدم روی خوش امام سجاد(ع) به این نهضت وجود دارد.

فرزندان و همسر امام سجاد(ع)

همسران ایشان اکثرا ولد بوده اند ام ولد کنیزی می باشد که با مردی ازدواج می کند. از او صاحب فرزند می شود و بعد از این دیگر حالت مملوکیت ندارد و نمی شود اورا فروخت. یکی از همسران ایشان حضرت فاطمه (ام عبدالله) بوده ایشان دختر امام حسن بودند و از امام سجاد صاحب یک فرزند شدند که امام محمد باقر(علیه السلام) بوده است.

ماجرای حضور در کربلا و اسارت امام سجاد(ع)

حضرت امام سجاد(ع) در واقعه کربلا و روز عاشورا به شدت دچار بیماری شده بودند و به قدری بیماری ایشان شدت داشت که از قتل ایشان منصرف شدند و بیماری ایشان را برای او کافی دانستند. ایشان بعد از روز عاشورا که به اسارت ابن زیاد در آمده بودند بعد از دستور یزید به همراه سایرین به همراه مُحَفّر بن ثَعلبه به دمشق فرستاد. ایشان طبق خطبه ای که در مسجد شام ایراد فرمودند در آن خود و پدر و جد خود را به مردم معرفی کردند. در این خطبه تاریخی ایشان به پدرش که مردم را به سوی حق فراخوانده تا دین اسلام را از بدهت هایی که در آن پدید آمده بزداید و از همین رو به سادگی عصر جد خود برساند اشاره داشتند. بعد از این ایشان و خاندان پاک امام حسین(ع) بعد از صادر شدن دستور اعزام آن ها به مدینه از طرف یزید به سمت مدینه حرکت کردند و ایشان بعد از این ۳۴ سال زنده بودند.

شهادت و آرامگاه امام سجاد(ع)

در مورد شهادت چهارمین امام شیعیان امام زین العابدین امام سجاد(ع) روایاتی وجود دارد که در این بخش آن ها را بررسی می نماییم. به نقل از بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۱۵۲، حدیث ۱۲ و ص ۱۵۳ و ۱۵۴، ایشان در دوره حکومت ولید بن عبدالملک به شهادت رسیده اند و در مورد طریقه شهادت ایشان به مسموم شدن  امام سجاد(ع) توسط ولید اشاره دارند ولی برخی هم معتقدند ایشان توسط هشام بن عبدالملک برادر خلیفه مسموم شده اند ولی باید این نقل را رد شده دانست، چون هشام نمی توانست بدون اجازه خلیفه مرتکب قتل امام شود.

بر اساس نظر بزرگانی چون شیخ مفید و شیخ طوسی حسین که یکی از فرزندان ایشان بوده شهادت پدر خود را در سال ۹۴ اعلام کرده. ولی بر اساس روایتی دیگر از ابوبصیر به نقل از امام جعفر صادق علیه السلام، شهادت ایشان در سال ۹۵ هجری روی داده است و ایشان در سن ۵۷ سالگی از دنیا رفته اند. در مورد روز شهادت امام زین العابدین هم روزهای ۱۸ ، ۲۲ و ۲۵ محرم در نقل ها آمده است که ۲۵ محرم از شهرت بیشتری برخورددار است.

ایشان که ۵۷ یا ۵۸ سال عمر فرمودند از عمر گرانمایه خود را ۲ سال را در زمان حضور حضرت علی (ع) امیرالمومنین بوده اند و ۱۰ سال هم در زمان امامت عموی خود امام حسن مجتبی(ع) و ۱۰ سال هم در دوره امامت پدر خود امام حسین(ع) حضور داشتند. ایشان خود ۳۵ سال امام شیعیان بودند.

آرامگاه ایشان در بقیع در کنار مرقد مطهر عموی خود امام حسن مجتبی(ع) قرار دارد.

آثار امام سجاد (ع)

در مورد آثار ایشان باید گفت نقل است آثار زیادی در خصوص پندها، دعاها، احادیثی در فضل قرآن، حلال و حرام، جنگ ها و روزها (تاریخ) از ایشان موجود است که باید به صحیفه سجادیه ، رساله حقوق ، دعای ابوحمزه ، زیارت امین الله اشاره داشت. نقل است ایشان شاگردانی همچون ابوحمزه ثُمالی ، ابوخالد کابلی ، اَبان بن تَغْلِب، جابر بن عبدالله انصاری ، سُلَیم بن قیس هلالی ، ابراهیم و حسن فرزند محمد بن حنفیه ، سعید بن مسیب بن حزن قرشی مخزومی ، یحیی بن اُمّ طُوَیل ، سعید بن جُبَیر، محمد بن جُبَیر بن مُطعِم و… تربیت کرده اند.

احادیث و سخنان امام سجاد(ع)

در ابتدا به یکی از دهای معروف و سریع العجابه از امام سجاد (ع) که در کتاب مفاتیح الجنان توسط مرحوم حاج شیخ عباس قمی آمده است باید اشاره داشت که به شرح زیر است:

إِلَهِی کَیْفَ أَدْعُوکَ وَ أَنَا أَنَا وَ کَیْفَ أَقْطَعُ رَجَائِی مِنْکَ وَ أَنْتَ أَنْتَ إِلَهِی إِذَا لَمْ أَسْأَلْکَ فَتُعْطِیَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَسْأَلُهُ فَیُعْطِینِی إِلَهِی إِذَا لَمْ أَدْعُکَ [أَدْعُوکَ] فَتَسْتَجِیبَ لِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَدْعُوهُ فَیَسْتَجِیبُ لِی إِلَهِی إِذَا لَمْ أَتَضَرَّعْ إِلَیْکَ فَتَرْحَمَنِی فَمَنْ ذَا الَّذِی أَتَضَرَّعُ إِلَیْهِ فَیَرْحَمُنِی إِلَهِی فَکَمَا فَلَقْتَ الْبَحْرَ لِمُوسَی عَلَیْهِ السَّلامُ وَ نَجَّیْتَهُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَنْ تُنَجِّیَنِی مِمَّا أَنَا فِیهِ وَ تُفَرِّجَ عَنِّی فَرَجاً عَاجِلاً غَیْرَ آجِلٍ بِفَضْلِکَ وَ رَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

خدایا چگونه تو را بخوانم و حال‌آنکه من منم و چگونه امیدم را از تو قطع کنم و حال آنکه تو تویی، خدایا! آنگاه که از تو نخواهم که به من عطا کنی پس کیست که از او درخواست عطا کنم؟ خدایا! آنگاه که تو را نخوانم تا مرا اجابت کنی، پس کیست که او را بخوانم تا اجابتم کند؟، خدایا! آنگاه که به سوی تو زاری نکنم تا به من مهرآوری، پس کیست که به جانب او زاری کنم تا به من مهر آورد، خدایا! چنان که دریا را برای موسی (درود خدا بر او) شکافتی و نجاتش دادی، از تو درخواست می‌کنم بر محمّد و خاندانش درود فرستی و از آنچه در آن گرفتارم.

از احادیث امام سجاد که حدود ۳۰۰ حدیث می باشد در کتب اربعه شیعه هم موجود است باید اشاره داشت. ولی در ادامه احادیث کوتاهی از ایشان اشاره خواهیم داشت.

• وَیلٌ لِمَن غَلَبَت آحادُهُ أعشارَهُ: وای به حال کسی که یکانش (گناهان) بر ده گانش (نیکی‌ها) چیره شود.

• إنَّ أرضاکُم عِندَاللّه ِ أسبَغُکُم عَلی عِیالِهِ: خداوند از آن کس خشنودتر است که خانواده خود را بیشتر در رفاه و نعمت قرار دهد.

• خَیْرُ مَفاتیحِ الاُمورِ الصِّدقُ وَ خَیْرُ خَواتیمِهَا الْوَفاءُ: بهترین شروع کارها صداقت و راستگویی و بهترین پایان آن‌ها وفا است.

• إنَّها [الصَّدَقَةَ] تَقَعُ فِی یَدِاللّه قَبلَ أن تَقَعَ فِی یَدِ السّائِلِ: صدقه، قبل از اینکه به دست نیازمند برسد، در دست خداوند قرار می‌گیرد.

• اِنَّ اللّه َ یُحِبُّ کُلَّ قَلْبٍ حَزینٍ وَ یُحِبُّ کُلَّ عَبْدٍ شَکورٍ: خداوند هر قلب محزون و هر بنده شکرگزار را دوست دارد.