موضوع : خطر هوای نفس در زندگی       تاريخ پخش: ۹۹/۱۱/۳۰

 موضوع : خطر هوای نفس در زندگی       تاريخ پخش: ۹۹/۱۱/۳۰

 

 

 

   عناوین:

• خطر اطاعت از نفس

• انواع نفس

• بدترین دشمن

• نقش انگیزه درونی

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین بعدد ما أحاط به علمه، الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی

• ۱- خطر اطاعت از نفس

ما بنده خدا و او خالق ما است. پس باید او را بندگی کرده و برای تکامل از دستوراتش اطاعت کنیم. اما گاهی انسان بر اثر شرایطی مثلِ وسوسه شیطان و توجه به مقام­ها و زرق و برق دنیا از خواهش­های نفس خود به جدای خدا اطاعت می­کند که این وسیله سقوط انسان می­شود.چنانچه قرآن می­فرماید:

« أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى‏ عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلى‏ سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلى‏ بَصَرِهِ غِشاوَةً …» ، «جاثیه/۲۳»

( پس آيا ديدى كسى را كه هواى خويش را معبود خود قرار داده و خداوند او را با وجود آگاهيش به بيراهه گذاشت و بر گوش و قلبش مهر زد و بر چشمش پرده‏اى نهاد.).

امیرالمؤمنین(ع) در نامه‌ای به مالک، استاندارش در مصر می‌فرماید: «أَنْ يَكْسِرَ نَفْسَهُ‏ مِنَ‏ الشَّهَوَاتِ» ، یعنی؛ ( ای مالک اشتر! جلوی نفست را بگیر. که اطاعت از آن باعث شکست می­شود.).

۲- انواع نفس

قرآن سه نوع « نفس » را معرّفی فرموده است؛

الف): « نفس اماره »: نفس، انسان را به کارهای بد دعوت و تحریک می­کند. نمونه‌اش هشت سال جنگی که عراق بر ایران تحمیل کرد. بخاطر این بود که صَدّام رئیس جمهور آن زمان عراق، هوس کرد که قهرمان عرب و سردار قادسیه شود.

قرآن می‌فرماید: «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا ما رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ » ، (یوسف/۵۳)

نفس ( اَمّاره) آدمى بدون شك همواره به بدى امر مى‏كند، مگر آن كه پروردگارم رحم كند كه همانا پروردگار من آمرزنده‏ى مهربان است.).

کلمه «اِنَّ» در این آیه، یعنی: حتما. و جمله؛ « النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ » هم اسمیه است و در ادبیات عرب دلیل بر تأکید (حتماً) است.

و کلمه « أَمّاره»  هم مثلِ « عَلّامِه » به معنای حتماً و تأکید. یعنی: نفس انسان، زیاد ما را به بدی­ها امر و دعوت می­کند.

در قرآن داستان حضرت یوسف (ع) آمده است که ( چون کمالات زیادی داشت و نزد پدرش حضرت یعقوب ع عزیزتر و مورد احترام بیشتر بود،) برادرانش به او حسادت کرده و برای کشتن او نقشه کشیدند. این حسادت، هوای نفس است.

بر این اساس است، جوانی که سوار بر موتور شده و هوس می­گند که در خیابان، ویراژ داده و سرِ موتور را بلند کند. در نتیجه افتاده و یا تصادف می­کند . و یا انسان با ریه سالم هوس می­کند که سیگار بکشد و در نتیجه انواع بیماری­ها به سراغش می­آید. این نفس أَمّاره است.

ب): « نفس لَوّامِه »: این نفس لوامه همان وجدان اخلاقی است. یعنی؛ انسان کاری می­کند و پشیمان شده و می‌گوید: من بد کردم. مثلاً: ای کاش این حرف را نزده بودم. این نفس، انسان را وادار می کند که پشیمان شده، توبه و عذرخواهی کند. حرف زشتی به فردی می‌زند. بعد به خودش می‌گوید: چرا این کار زشت را کردی؟، برو عذرخواهی کن.

*داستان تاریخی؛

در زمان امام کاظم (ع) فردی خوب، شیعه و از یاران آن حضرت (ع) به نام علی بن یقطین، که به دستور و سفارش ایشان و برای رسیدگی به محرومین، رفت در دستگاه و حکومتِ ، هارون الرشید از طایفه بنی العباس و وزیر شد. این آقای وزیر دوستِ آن حضرت (ع) قصد کرد به مکه برود و در مسیر خواست در مدینه خدمت امام کاظم (ع) برسد که حضرت (ع) او را راه و اجازه ملاقات نداد. علّتش را جویا شد. فرمود: در محل کار، یک شتربان به دیدن تو آمد. چون انسان ضعیف و فقیری بود، راهش ندادی. اگر مکه هم بروی حجِّ تو قبول نخواهد شد.

چون از دوستداران آن حضرت و مطیع بود، به منطقه و محل حکومتش برگشت و آن شتربان را پیدا و از او عذرخواهی و رضایتش را جلب کرد. و دوباره به مدینه باز گشته و با حضرت (ع) ملاقات کرد. این نفس لوامه است که انسان را برای انجام کارهای ناشایست و بد ملامت و سرزنش می­کند.

ج): « نفس مُطمَئِنّه » : نفس مطمئن یعنی؛ دل آرام. مثال: عصاره و نمونه اسلام، در زمان ما، امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی و نابود کننده نظام طاغوتی و شاهنشاهی در ایران بود. زمانی که در اوج اضطراب­ها و برقراریِ حکومت ِ شاهنشاهی، در دوازده بهمن با هواپیما از فرانسه به ایران می­آمد، خبرنگار از ایشان سؤال کرد شما الآن چه احساسی دارید؟، فرمود: هیچی. یعنی؛ من برای انجام وظیفه و رضایت الهی قیام کردم و آرام هستم. گرچه ممکن و قابل پیش بینی بود که هواپیما را ساقط و سرنگون و یا به محلی نامعلوم ببرند.

و با همه زجرها و زحماتی که در این راه، دید و کشید، در وصیت‌نامه الهی سیاسی­اش نوشت. من با دلی آرام و نفسی مطمئن، شما و دنیا را ترک می­کنم.

و در زمان جنگ تحمیلیِ عراق علیه ایران که تهران بمباران می­شد، پزشکان و نزدیکان برای قلب او احساس خطر کرده و خواهش کردند که به سنگری که برای ایشان آماده کرده بودند برود. فرموده: من ترسی ندارم و دلم آرام است.

۳- بدترین دشمن،

امام سجاد(ع) می­فرماید: «أَعْدَى‏ عَدُوِّكَ‏ نَفْسُكَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْكَ» (بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۳۶) ( بدترین دشمن شما آنچه از نفس است که در وجود تو است.).

امام سجاد(ع) پانزده مناجات دارد که مرحوم شیخ عباس قمی (ره) در کتاب مفاتیح الجنان آورده است. در یکی از آن­ها به نام « مناجات شاکّین » می­گوید: «إِلَهِي إِلَيْكَ أَشْكُو نَفْساً بِالسُّوءِ أَمَّارَةً» ، (خدایا! من به تو از نفس و هوسم که به بدی­ها امر و دعوت می­کند شکایت می­کنم.). «وَ إِلَى الْخَطِيئَةِ مُبَادِرَةً وَ بِمَعَاصِيكَ» نسبت به خطاهایی که به سرعت رفتم سراغ آن­ها. «وَ بِسَخَطِكَ مُتَعَرِّضَةً» و به دنبال سخط و غضب تو رفتم. «تَسْلُكُ بِي مَسَالِكَ الْمَهَالِكِ» این هوس­ها من مرا بدبخت و هلاک کرد. «وَ تَجْعَلُنِي عِنْدَكَ أَهْوَنَ هَالِكٍ» مرا از هلاک شوندگان رسوا قرار داد. «كَثِيرَةَ الْعِلَلِ» خیلی نفس من بیمار است. «طَوِيلَةَ الْأَمَلِ» آرزوهای طول و درازی دارد. «إِنْ مَسَّهَا الشَّرُّ تَجْزَعُ» نفسی و هوسی دارم که زمانی به شرّی می­رسد جیغ می‌زند. « وَ إِنْ مَسَّهَا الْخَيْرُ تَمْنَعُ‏ مَيَّالَهً إِلَى اللَّعْبِ وَ اللَّهْوِ» ، دائماً به سمت لهو و لعب می‌رود.  

قرآن هم می­فرماید: «إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعا» «وَ إِذا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعاً» (معارج/۲۱و۲۰) ، (هرگاه بدى به او (انسان) رسد، نالان است. و هرگاه خيرى به او رسد، بخيل است.).

امام صادق (ع) فرمود: بعضی به قدری با خدا بد حرف می‌زنند و به قدری بد نماز می‌خوانند که اگر اینطور با همسایه و دوستشان حرف بزنند ناراحت می­شوند. آن­ها مغلوب هوای نفسشان هستند.

۴- نقش انگیزه درونی،

انگیزه­های درونی هر انسانی، عمل بیرونی او را شکل می­دهد. امام سجاد (ع) در دعای « مَکارِمُ الاَخلاق » می‌گوید: (خدایا!) «وَ بَلِّغْ‏ بِإِيمَانِي‏ أَكْمَلَ الْإِيمَان‏» ایمان من را به کاملترین درجه برسان. «وَ اجْعَلْ يَقِينِي أَفْضَلَ الْيَقِينِ» ، و یقین و باورم را بهترین قرار بده. «وَ انْتَهِ بِنِيَّتِي إِلَى أَحْسَنِ النِّيَّاتِ» ، و نیّت مرا به بهترین نیّت­ها برسان.

آری! اگر درون و نیّت و انگیزه ما اصلاح شود، کارها برای رضای خدا انجام خواهد شد. و بهره­گیری از دنیا هم برای آخرت خواهد بود. چنانچه قرآن می­فرماید: « وَ ابْتَغِ فِيما آتاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيا … » ، (قصص/۷۷)

( در آنچه خداوند به تو داده است، سراى آخرت را جستجو نما و (در عين حال) بهره‏ات را نيز از اين دنيا فراموش مكن.).‏

یعنی؛ امروز که در هر جا و پست و مقامی که هستیم، هوای نفس خود را کنترل کرده و نگذاریم ما را غافل کند. و برای آخرت خود، ذخیره کنیم.

* خاطره­ای از آیه­الله خامنه­ای (دامت برکاته) ؛

مرحوم آیه­الله حائری (ره) می­گفت: در زمان ریاست جمهوریِ مقام معظم رهبری از ایشان پرسیدم بعد از ریاست جمهوری چکار می­کنید؟. فرمود: اگر امام خمینی به من مأموریّت دهد که مثلاً: به سیستان و بلوچستان و حتی روستاهای دور در آن استان بروم برای خدمت کردن به مردم، حتماً خواهم رفت. این انگیزه الهی درونی است.

رزمندگان مخلص ما هم در جنگ تحمیلیِ عراق علیه ایران اینچنین تسلیم فرمانده بودند که حال یا مأمور شوند برا خط مقدم و روبرویی با خطرات جدّی و زیاد و یا اینکه در پشت جبهه و قرارگاه کارهای جزئی انجام دهند. برای آن­ها در راه رضای خدا فرقی نداشت.                                                                       «والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته»

سئوالات مسابقه :

۱- در آیه ۵۳ سوره یوسف، به کدام یک از مراتب نفس اشاره شده است؟

۱) نفس امّاره

۲) نفس لوّامه

۳) نفس مطمئنّه

۲- نفس لوّامه به کدام یک از حالات انسان بازمی‌گردد؟

۱) نیکی در رفتار

۲) وجدان اخلاقی

۳) احسان به والدین

 ۳- چرا امام کاظم علیه‌السلام نماینده خود در حکومت بنی‌عباس را راه نداد؟

۱) به خاطر ترک نماز و روزه

۲) به خاطر اختلاس از بیت المال

۳) به خاطر بی‌اعتنایی به شتربان

 ۴- در روایات، مهم‌ترین دشمن انسان چه کسی معرفی شده است؟

۱) شیطان بیرونی

۲) نفس درونی

۳) کافران و مشرکان

 ۵- آیه ۷۷ سوره قصص، به چه امری اشاره دارد؟

۱) بهره‌گیری از دنیا برای آخرت

۲) ترک دنیا و زینت‌های آن

۳) واگذاری دنیا به اهل دنیا