خلاصه شده :
موضوع: توصیه اسلام به وصیّت
تاريخ پخش: ۹۹/۰۹/۲۷
-
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین بعدد ما أحاط به علمه، الهی انطقنی بالهدی و الهمنی التقوی
۱- تأکید قرآن بر وصیّت
« وصیّت » یعنی؛ سفارشاتی عقیدتی، معنوی، اخلاقی، اقتصادی
، به خانواده و فرزندان و بازماندگان خود از روی دلسوزی برای بعد از رفتن انسان از این دنیا. این کارِ ستوده و خوبی است که اسلام هم بر این کار ( وصیت) سفارش و تأکید فرموده است. برداشتهای منفی برای اینکه اگر ما وصیّت کنیم مرگ ما نزدیک خواهد شد و لذا بگذاریم و در سنّ پیری وصیّت کنم صحیح نیست.
قرآن میفرماید: «كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْراً الْوَصِيَّةُ لِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِين» (بقره/۱۸۰) ، ( بر شما مقرّر شده كه چون يكى از شما را (نشانههاى) مرگ فرا رسد، اگر مالى از خود به جاى گذارده، براى پدر ومادر ونزديكان به طور شايسته وصيّت كند، اين كار حقّ و شايسته پرهيزكاران است.).
پس اینکه بعضىها فكر مىكنند وصيّت كردن، زمينهى زود مردن است، اشتباه است بلکه این يك نوع دورانديشى است. اینکه خداوند در این آیه میفرماید: «كُتِبَ عَلَيْكُمْ» . مثلِ اینکه در باره روزه و در آیه دیگر میفرماید: «کتب علیکم الصیام» ، یعنی: خیلی مهم و قطعی است.
پیامبر اکرم(ص) فرمود: هرکس وصیت کند و بمیرد گویا شهید از دنیا رفته است. هرکس وصیت نکند بمیرد، گویا به مرگ جاهلیت (قبل از اسلام،) از دنیا رفته است.
آری! عاقلانه هم هست که؛ ثروتی که انسان یک عمری با تلاش و کوشش می‌اندوزد شایسته است که برای بعد از خود تدبیر و برنامه داشته باشد.
۲- والدین و وصیّت
داستان تاریخی؛ مردى از پدرش نزد پيامبر اکرم(ص) شكايت كرد. حضرت (ص) پدر را خواست و پرسش نمود، پدر پير گفت: روزى من قوى و پولدار بودم و به فرزندم كمك مىكردم، امّا امروز او پولدار شده و به من كمك نمىكند. رسول خدا صلى الله عليه و آله گريست و فرمود: هيچ سنگ و شنى نيست كه اين قصه را بشنود و نگريد! سپس به آن فرزند فرمود: «انت و ما لك لا بيك» تو و دارايىات از آنِ پدرت هستيد. « تفسير فرقان ».
قرآن میفرماید: « …وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا كَرِيماً » ، (اسراء، ۲۳) ، ( و به پدر و مادر نيكى كنيد. اگر يكى از آن دو يا هر دو نزد تو به پيرى رسيدند، به آنان «اُف» مگو و آنان را از خود مران و با آنان سنجيده و بزرگوارانه سخن بگو.).
۳- وصیت و حفظ حقوق دیگران
وصیت، نشانه دقت و حساب و اهل فکر بودن و آینده نگری و احترام به حقوق دیگران است. چون ممکن است در درون اموال ما ، خمس، سهم امام و از طلب و حقوق دیگران هم باشد. . امام سجاد (ع) در دعای ابوحمزه می‌گوید: خدایا! «وَ مِنْ أَيْدِي الْخُصَمَاءِ غَداً مَنْ يُخَلِّصُنِي» یعنی؛ اگر در روز قیامت، طلبکارها دور من جمع شده و حقِّ خود را از من طلب کنند، من چطور جواب بدهم؟. چه چیز و کسی مرا نجات خواهد داد؟. این «حَقُّ الناس» است و باید پاسخگو باشیم.
آری! حتی ما فردای قیامت نسبت به اینکه با ماشین خود بوق بیجایی زده و یا با سرعت ماشین در مسیر، آبی از کفِ جاده به پیاده روها پاشیده و یا با زیاد کردن صدای بلندگوی هیأت، مسجد و جلسه و اَمثال اینها، مردم آزاری کردهایم باید پاسخ بدهیم. به خصوص آنهایی که سر و کارشان با بیت المال است.
خداوند در آیاتی از قرآن از کسانی که قیامت را فراموش و تکذیب کردهاند، گلایه دارد و در جملاتی اینچنین میفرماید: «نَسُوا يَوْمَ الْحِسابِ» (ص/۲۶) ، قیامت را (چه بسا قبول و ایمان هم دارند، اما) فراموش کردهاند. پس در قیامت هم به آنها گفته میشود: «الْيَوْمَ نَنْساكُم» (جاثیه/۳۴) ، شما هم الآن فراموش شده هستید.
پس « وصیّت » کردن یعنی: مال مردم محترم است و من هم اهل حساب، فکر آینده و حق الناس هستم و می‌خواهم به اهداف عالی خودم ادامه بدهم و با بخشی از اموال خود خلأهای اقتصادی افراد محروم را پر کنم.
۴-وصیت و حفظ حقوق دیگران
در وصیّت، باید سهمالأرث افرادی که به آنها ارث میرسد و خداوند مشخص فرموده، مثل پدر، مادر، همسر و فرزندان ووو، دقت و ملاحظه شود. و لذا در آیه ارث میفرماید: « … الْوَصِيَّةُ لِلْوالِدَيْنِ وَ الْأَقْرَبِينَ…» (بقره/۱۸۰) ، (وصیّت، براى پدر ومادر ونزديكان).
سؤال: چرا ارث زن نصف است؟.
پاسخ: ارث زن به ظاهر نصف و در حقیقت دو برابر است. چون مثلاً: از سی تومان ارث، بیست تومان به پسرها و ده تومان به دخترها میرسد. اما خانمها که خرجی و هزینه زندگی ندارند، (هزینه زندگیاش به عهده شوهر است،) پس ده تومان از پدر خود ارث برده و ازدواج میکند با مردی که او هم از پدرش بیست تومان ارث برده و از ارث و اموال شوهر خرج میکند.پس این بیست تومانِ شوهر وارد زندگی هر دو میشود، گرچه به صورت لوازم منزل و زندگی که مشترک از آنها استفاده میکنند.
۵- وصیّت و رعایت عدالت
مثلاً: اگر وصیت کننده از افرادی که ارث میبرند ناراحت است حق ندارد در سهمالارث آنها دخالتی کرده و بر خلاف دستور خداوند عمل کند. و با افرادی که خرده حساب دارد در وصیّت و
سهم آنها دخالت و تصرف، سوء استفاده کرده و حقوق آنها را ضایع کند. چون ظلم و ضایع کردن حق دیگران، گناه کبیره کرده است. لذا حدیث داریم که: در وصیت کردن، عادل باشید.
خاطره تاریخی؛ فردی از دنیا رفت. به پیامبر اکرم(ص) خبر دادند که او اموالش را به مردم بخشیده و چیزی برای فرزندانش نگذاشته است. حضرت(ص) فرمود: اگر زودتر اطلاع پیدا میکردم اجازه نمیدادم او را در قبرستان مسلمان‌ها دفن کنید.
مثلاً: یکی از زن و فرزند خود ناراحت است حال میخواهد اموال خود را وقف کند که سهمی از ارث به آنها نرسد. این اشتباه است.
امیرالمؤمنین علی(ع) فرمود: کسی که خوب وصیت نکند، (عدالت و حق و انصاف را رعایت نکند،) جوانمرد نیست و شفاعت ما هم شامل او نمی‌شود.
۶- وصیّت سبقت در کار خیر است.
خاطره تاریخی؛ فردی با رعایت سهم ارث افراد، وصیّت و سفارش کرد که انبار خرمایش بعد از مرگ او به دست پیامبر اکرم(ص) بین فقرا تقسیم شود. حضرت(ص) در پایان تقسیم آنها یک خرما را برداشته و فرمود: اگر او این یک خرما را در زمان زنده بودنش، با دست خود به فقیری می‌داد. ارزشش بیش از این بود که یک انبار خرما بعد از مرگش و به دست ما داده شد.
چون این کار برای او و دیگران جنبههای سازندگی مثلِ کمک و محبت به یتیم، داشتن تواضع و شکوفا شدن روحیه سخاوتت و دوری از بخل و زنده شدن صفت دوستی و محبت و کمک به هم نوع ووو را داشت.
البته اینجا یک نکته مهم و قابل توجه هم هست که اگر فردی به دیگران بدهکار است و یا اگر امانتی از دیگران به دست اوست، وصیت به پرداخت طلب و حقِّ آنها واجب است. وصیت باید حکیمانه هم باشد. و تا حقوق واجب هست نباید برای امور مستحب وصیّت کنیم. ما از برای یک سوم اموال خود میتوانیم وصیّت کنیم. بقیه سهم ارث وارثان، حق طلبکاران و حقُّالناس است.
امیرالمؤمنین علی(ع) میفرماید: «لا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِضِ» (نهجالبلاغه، حكمت ۳۹) ، یعنی: اگر امور واجب هست به مستحبات نپردازید.
خدایا! درگذشگان را آمرزش و مریضان شفا، ما و نسل ما را خیر دنیا و آخرت مرحمت فرما.
«والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته»